Η Φέτα παρασκευάζεται στη χώρα μας εδώ και αιώνες και έχει συνδεθεί άρρηκτα με την ιστορία και τον πολιτισμό των Ελλήνων, στους οποίους αναμφισβήτητα ανήκουν και τα σχετικά πνευματικά δικαιώματα.

Μέχρι τα μέσα του περασμένου αιώνα κανένας δεν είχε αμφισβητήσει ποτέ την ελληνικότητά της, όταν ξαφνικά εμφανίστηκαν διάφορες ευρωπαϊκές και άλλες χώρες να διεκδίκησαν την ονομασία της για τα πάσης φύσεως τυριά άλμης που παρήγαγαν, προκειμένου να τα προωθήσουν ευκολότερα στη διεθνή αγορά, όπου ήδη η Φέτα είχε αποκτήσει εξαιρετική φήμη.

Το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (Δ.Ε.Κ.), στο οποίο τελικά παραπέμφθηκε το θέμα, μετά από εξαντλητική ανάλυση του συνόλου των διαθέσιμων στοιχείων, αποφάσισε ότι η ονομασία Φέτα δεν είναι κοινή αλλά Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης (Π.Ο.Π.), ενός Ελληνικού παραδοσιακού τυριού, με συγκεκριμένες προδιαγραφές και ποιοτικά χαρακτηριστικά, που παρασκευάζεται αποκλειστικά στην ηπειρωτική Ελλάδα και τη Λέσβο.

Η παραπάνω απόφαση του Δ.Ε.Κ., είχε άμεσα τις εξής συνέπειες:

α) Η χώρα μας απέκτησε το μονοπώλιο της ονομασίας Φέτα στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.), σε μια αγορά 500 εκατομμυρίων καταναλωτών, και το προϊόν μας προδιαγραφές και ταυτότητα με τη σφραγίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης για να διακινείται σε τρίτες χώρες και να αξιολογείται από τους καταναλωτές σε συνθήκες υγιούς ανταγωνισμού.

β) Οι άλλες χώρες της Ε.Ε. να σταματήσουν να παράγουν και να πωλούν δικά τους τυριά με την ονομασία Φέτα.

γ) Οι τρίτες χώρες, όπου δεν ισχύει το Ευρωπαϊκό δίκαιο, μπορούν να συνεχίσουν να παράγουν τυριά άλμης και να τα εισάγουν ανεμπόδιστα στην Ε.Ε., με δικά τους όμως ονόματα ή ως λευκά τυριά άλμης.

Συμπερασματικά, μπορεί να λεχθεί ότι με την απόφαση του Δ.Ε.Κ. είχαμε επιτύχει, στο πλαίσιο της Ε.Ε., το μέγιστο αυτών που θα μπορούσαμε να επιδιώξουμε και κατά συνέπεια η συμμετοχή μας σε συζητήσεις με τρίτους για τη Φέτα θα δικαιολογούνταν μόνον εάν απέβλεπαν στην επέκταση αυτών που είχαμε ήδη κατοχυρώσει.

Ενώ, λοιπόν, θα περίμενε κανείς η Φέτα, ως τυρί Π.Ο.Π. της Ε.Ε., να τύχει πλήρους προστασίας στις εμπορικές συμφωνίες της με τη Ν. Αφρική (SADC) και τον Καναδά (CETA), αυτό δεν έγινε. Αντίθετα ενώ παρέχεται πλήρης προστασία στις αγορές αυτές σε περίπου 250 προϊόντα Π.Ο.Π. της Ε.Ε. εξαιρείται η Φέτα, για την οποία προβλέπονται ειδικές πρόνοιες, οι οποίες όχι μόνο δεν προστατεύουν αυτά που είχαμε επιτύχει με την απόφαση του Δ.Ε.Κ. αλλά αντίθετα, μετά βεβαιότητας, τα υποσκάπτουν.

Πολύ συνοπτικά οι συμφωνίες SADC και CETA προβλέπουν ότι οι υφιστάμενοι παραγωγοί και έμποροι λευκών τυριών άλμης που τα διαθέτουν στην αγορά της Ν. Αφρικής και του Καναδά με την ονομασία Φέτα μπορούν να συνεχίσουν να τα πωλούν με την ονομασία αυτή, εις το διηνεκές. Μοναδική τους υποχρέωση, εντός πενταετίας από την έναρξη της προσωρινής εφαρμογής των συμφωνιών (1-10-2016 και 18-10-2013, αντίστοιχα), να επισημαίνουν τόσο τη σύσταση του γάλακτος όσο και τη χώρα προέλευσης των προϊόντων τους και να αφαιρέσουν σύμβολα, εικόνες και ονομασίες που παραπέμπουν στη χώρα μας. Επιπλέον, οι εισερχόμενοι στην παραγωγή και εμπορία των τυριών αυτών μετά την έναρξη της προσωρινής εφαρμογής των συμφωνιών, υποχρεούνται να χρησιμοποιούν την ονομασία Φέτα συνοδευόμενη πάντοτε με κάποιο χαρακτηρισμό, όπως «Feta-style» ή «Feta-type» ή «Feta-imitation» ή «South African Feta» στην περίπτωση της Ν. Αφρικής ή «Feta made in Canada» στην περίπτωση του Καναδά.  Όμως ανάλογες ονομασίες και χαρακτηρισμοί απαγορεύονται ρητά από τους Κανονισμούς για τα τυριά Π.Ο.Π. της Ε.Ε., και φυσικά και για τη Φέτα, επειδή παραπέμπουν σε κοινές ονομασίες τυριών που κάθε χώρα και κάθε βιομηχανία μπορεί να παράγει και να κυκλοφορεί στην αγορά.

Συμπερασματικά, με τις συμφωνίες SADC και CETA η Ε.Ε. αφήνει εκτεθειμένη στη διεθνή εμπορική σκηνή τη Φέτα. Κατά συνέπεια, τυριά με εξωτερική εμφάνιση παρόμοια με τη Φέτα αλλά με πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά (γεωγραφική προέλευση, σύσταση, γεύση, άρωμα κτλ.) θα κυκλοφορούν νόμιμα με το ίδιο όνομα, υποσκάπτοντας την ταυτότητά της Φέτας και την καλή της φήμη. Επιπλέον, οι Έλληνες παραγωγοί Φέτας (στην πλειονότητά τους μικρομεσαίοι) θα μπουν σε ένα κύκλο αθέμητου ανταγωνισμού, αφού τυριά από αγελαδινό γάλα που αφθονεί σε ορισμένες χώρες θα μπορούν να παράγονται και να πωλούνται με την ονομασία «Φέτα» σε πολύ χαμηλές τιμές.

Το Ελληνικό Κοινοβούλιο, ψηφίζοντας την κύρωση των συμφωνιών, ανοίγει διάπλατα το δρόμο για την αμφισβήτηση της απόφασης του Δ.Ε.Κ. ότι η Φέτα είναι ελληνικό προϊόν Π.Ο.Π. Αυτό θα λειτουργήσει αρνητικά προς τα εθνικά συμφέροντα σε κάθε μελλοντική συμφωνία με τρίτες χώρες, χωρίς να αποκλειστεί και η πάγια επιδίωξη κάποιων χωρών-μελών της Ε.Ε. να ακυρώσουν την παραπάνω απόφαση ώστε οι επιχειρήσεις τους να χρησιμοποιούν την ονομασία Φέτα για κάθε τυρί άλμης που εμπορεύονται, επωφελούμενοι της φήμης της.

Οι βουλευτές όλων των κομμάτων του ελληνικού Κοινοβουλίου θα πρέπει να καταψηφίσουν τις συμφωνίες αυτές για οικονομικούς, κοινωνικούς, πολιτισμικούς και εθνικούς λόγους. Χωρίς τη σύμφωνη γνώμη μας οι τρίτες χώρες ας συνεχίσουν να κάνουν αυτό που κάνουν μέχρι σήμερα. Δεδομένης όμως της σημασίας των συμφωνιών τόσο για την Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και για τις δύο συμβαλλόμενες χώρες, είναι πιθανότατη η αναμόρφωσή τους ώστε να μην εξαιρείται η Φέτα της προστασίας που παρέχεται στα άλλα προϊόντα Π.Ο.Π. Τότε η ελληνική Βουλή θα μπορεί να κυρώσει τις συμφωνίες.

Πρόκειται για τεράστιες συμφωνίες οι οποίες περιλαμβάνουν και άρθρα που αφορούν τη Φέτα μας. Παρά τις μικρές επί μέρους διαφορές τους, στα επίμαχα σημεία τους για την Φέτα ουσιαστικά ταυτίζονται. Πιο συγκεκριμένα:

• Και οι δυο αγνοούν, κατά τρόπο προκλητικό, πλήθος στοιχείων νομικής, ιστορικής, πολιτισμικής, πολιτικής, κοινωνικής, οικονομικής, επιστημονικής και τεχνικής φύσεως, επί των οποίων στηρίχτηκαν οι αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων ότι η Φέτα δεν είναι κοινή αλλά Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης ενός παραδοσιακού τυριού με συγκεκριμένες προδιαγραφές – Ταυτότητα.

• Παρέχουν πλήρη προστασία σε όλα (Ν. Αφρική) ή σχεδόν σε όλα (Καναδά) τα τυριά ΠΟΠ της ΕΕ, με εξαίρεση τη Φέτα μας, στην οποία όχι μόνο δεν παρέχεται ουσιαστικά καμία προστασία αλλά αντίθετα υποσκάπτεται το Ευρωπαϊκό της κεκτημένο και η καλή της φήμη.

• Παρέχουν τη δυνατότητα στους υφιστάμενους στις δυο χώρες παραγωγούς και εμπόρους λευκών τυριών άλμης που τα διαθέτουν στην αγορά με την ονομασία φέτα να συνεχίσουν να το πράττουν, εις το διηνεκές. Οι εισερχόμενοι μελλοντικά στο επάγγελμα θα μπορούν επίσης να χρησιμοποιούν την ονομασία Φέτα συνοδευόμενη όμως πάντοτε με κάποιο χαρακτηρισμό, όπως style (Feta style), type (Feta type) κτλ.

• Νομιμοποιούν νεοφανείς ονομασίες που σηματοδοτούν την άποψη ότι πέραν της ελληνικής υπάρχουν και άλλες φέτες, γεγονός που παραπέμπει σε κοινή ονομασία με ότι αυτό συνεπάγεται για το μέλλον της Φέτας ακόμη και εντός της ΕΕ.

• Αποτελούν προηγούμενο για ανάλογες συμφωνίες με άλλες χώρες.

Γεώργιος Ζέρβας

Καθηγητής Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών

(Πρόεδρος της Ελληνικής Ζωοτεχνικής Εταιρείας, Πρόεδρος της Ελληνικής Γεωργικής Ακαδημίας

Αντιπρόεδρος Α’ του Ομίλου Φίλων Φέτας)

Ο κλάδος της Αιγοποοβατοτροφίας είναι ο σημαντικότερος από τους τέσσερις βασικούς κλάδους  της κτηνοτροφικής παραγωγής στη Χώρα μας (Βοοτροφία, Αιγοπροβατοτροφία, Χοιροτροφία, Πτηνοτροφία) καλύπτοντας το 85 % και το 76 % των αναγκών της Χώρας σε αιγοπρόβειο γάλα και κρέας αντίστοιχα. Η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) όπου το παραγόμενο αιγοπρόβειο γάλα (60 %) υπερτερεί του αγελαδινού γάλακτος (40 %), κατέχοντας την πρώτη θέση (30 %) στη συνολική ποσότητα του παραγόμενου αιγοπρόβειου γάλακτος στην ΕΕ.

Η κοινωνικοοικονομική σημασία της αιγοπροβατοτροφίας  είναι εξαιρετικά σημαντική για τη Χώρα μας διότι:

• Απασχολούνται περί τις 100.000 οικογένειες που στηρίζουν την επιβίωσή τους σε αυτή τη δραστηριότητα, συμβάλλοντας έτσι στη διατήρηση του κοινωνικού ιστού της υπαίθρου, ενώ εκτιμάται ότι 350.000 περίπου εργαζόμενοι εμπλέκονται άμεσα ή έμμεσα με το συγκεκριμένο κλάδο (τυροκομεία, μεταφορές, εμπορία ζωοτροφών, γαλακτοκομικών κ.ά.).
• Εξασφαλίζει πολύτιμη πρώτη ύλη για τη λειτουργία εκατοντάδων τυροκομείων που παράγουν προϊόντα υψηλής  βιολογικής αξίας και ποιότητας, με εξαιρετικά οργανοληπτικά και διαιτητικά χαρακτηριστικά λόγω: α. της βιοποικιλότητας και της υψηλής περιεκτικότητας της βοσκήσιμης ύλης σε αιθέρια έλαια, αντιοξειδωτικά, ακόρεστα λιπαρά οξέα (π.χ. CLA) και β. της υψηλού επιπέδου παραδοσιακής τεχνογνωσίας που διαθέτουν οι τυροκόμοι μας.
• Αξιοποιεί σε μεγάλο ποσοστό τη φυσική βλάστηση των ημιορεινών και ορεινών βοσκοτόπων μας, εξασφαλίζοντας τροφή υψηλής ποιότητας και χαμηλού κόστους, την οποία μετατρέπει σε πολύτιμα κτηνοτροφικά προϊόντα (γάλα, κρέας) συμβάλλοντας ταυτόχρονα στη διατήρηση της βιοποικιλότητας και την αποτροπή της υποβάθμισης του περιβάλλοντος από διάβρωση, υποβόσκηση, εγκατάλειψη κλπ.

Το 80 % (κατά μέσον όρο) του εισοδήματος των αιγοπροβατοτρόφων προέρχεται από το γάλα και το υπόλοιπο 20 % από το κρέας, του οποίου δυστυχώς η τιμή είναι όλο και πιο χαμηλή που δεν καλύπτει ούτε το κόστος παραγωγής του. Το αιγοπρόβειο γάλα χρησιμοποιείται για παρασκευή τυριών σε ποσοστό περί το 85 % και το υπόλοιπο 15 % για παρασκευή γιαούρτης και άλλων γαλακτοκομικών προϊόντων.

Η Ελλάδα κατέχει την 5^η θέση με 101 προϊόντα,  εκ των οποίων τα 20 είναι τυριά, που η ΕΕ έχει καταχωρήσει  ως ΠΟΠ /ΠΓΕ, με 1^η την Ιταλία. Η ΦΕΤΑ κατέχει την 5^η θέση μεταξύ των 251 τυριών ΠΟΠ της ΕΕ, με μέση ετήσια παραγωγή τους 120.000 τόνους από 500 τυροκομεία. Το 85 % της ποσότητας των τυρών που παράγεται στη Χώρα μας παρασκευάζεται από αιγοπρόβειο γάλα. Στην Ελλάδα παράγεται το 28 % της ΦΕΤΑΣ που διακινείται παγκοσμίως, ενώ το υπόλοιπο 72 % αποτελεί απομιμήσεις, που αντικειμενικά πρόκειται για “λευκό τυρί άλμης” και όχι ΦΕΤΑ.

Τα γαλακτοκομικά προϊόντα αντιπροσωπεύουν το 8 % του συνόλου των αγροτικών προϊόντων που εξάγονται, με τη ΦΕΤΑ να αντιπροσωπεύει το 98 % των τυριών που εξάγονται με μέση ετήσια αύξηση 16 %. Σημειωτέον, ότι για 8 από τα 20 ΠΟΠ τυριά της χώρας μας δεν υπάρχει ζήτηση από το εξωτερικό. Το 40 % της παραγόμενης ΦΕΤΑΣ μας, αξίας περί τα 370 εκατ. ευρώ, εξάγεται σε 56 χώρες, με κυριότερες τη Γερμανία (33,3 %), το Ηνωμένο Βασίλειο (15,2 %), την Ιταλία (11,1 %), τις ΗΠΑ (5,3 %) και την Αυστραλία (3,2 %).

Η ΦΕΤΑ, λοιπόν, ως ο κυριότερος εκπρόσωπος των τυριών, θεωρείται εμβληματικό εθνικό προϊόν για την Ελλάδα, καθώς ταυτίζεται με τη διατροφική παράδοση και γαστρονομία της Χώρας μας και συνδέεται άμεσα με τα έθιμα και την ιστορία μας. Είναι το δημοφιλέστερο παραδοσιακό τυρί και το πλέον φημισμένο ελληνικό προϊόν, το οποίο συνιστά ένα επώνυμο εξαγώγιμο προϊόν

Για την Ελλάδα, με βάση όλα τα παραπάνω στοιχεία που αναφέρθηκαν, η ΦΕΤΑ αποτελεί ένα σημαντικότατο πεδίο παραγωγικής και εμπορικής δραστηριότητας, σε διεθνές επίπεδο, σε μία διαρκώς διευρυνόμενη παγκόσμια αγορά. Από τις 300 επιχειρήσεις  παραγωγής τυριών ΠΟΠ, που είναι καταχωρημένες στο Σύστημα Ελέγχου και Πιστοποίησης του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ, οι 245 είναι πιστοποιημένες για την παραγωγή ΦΕΤΑΣ.

Όταν, λοιπόν, η απορρόφηση της ΦΕΤΑΣ από την αγορά επιβραδύνεται ή μειώνεται, η άμεση συνέπεια είναι η πτώση της τιμής του αιγοπροβείου γάλακτος για τον κτηνοτρόφο και η αμέσως επόμενη η μειωμένη απορρόφησή του από τα τυροκομεία και τη γαλακτοβιομηχανία. Η δεύτερη συνέπεια  είναι προφανώς χειρότερη της πρώτης, αλλά και οι δύο επηρεάζουν καθοριστικά τη βιωσιμότητα των αιγοπροβατοτροφικών μονάδων.

Το σενάριο αυτό δυστυχώς εκτυλίσσεται και επιβεβαιώνεται την τρέχουσα παραγωγική περίοδο (2017-2018), δεδομένου ότι τα υψηλά αποθέματα “λευκού τυριού“ που δημιουργήθηκαν πέρυσι από το πλεόνασμα του χαμηλού κόστους εισαγόμενου αγελαδινού γάλακτος ή από το επίσης, χαμηλού κόστους εισαγόμενο πρόβειο γάλα, επηρέασαν αρνητικά τη διακίνηση και απορρόφηση της ΦΕΤΑΣ, με αποτέλεσμα οι τιμές διάθεσης του εγχώριου αιγοπροβείου γάλακτος να μην καλύπτουν το κόστος παραγωγής του. Επιπλέον, σε πολλές περιπτώσεις οι κτηνοτρόφοι ειδοποιούνται, παρά τα συμφωνητικά που έχουν υπογράψει, ότι θα διακοπεί σύντομα η παραλαβή του γάλακτος από τα τυροκομεία, οδηγώντας τους σε πλήρες αδιέξοδο! Οι κτηνοτρόφοι από την πλευρά τους, μη έχοντας ουσιαστικά εναλλακτικές λύσεις, ή θα περιορίσουν τον αριθμό των παραγωγικών τους ζώων ή θα διακόψουν εντελώς τη λειτουργία των μονάδων τους ή θα μειώσουν τη διατροφή των ζώων για να μειώσουν την παραγόμενη ποσότητα γάλακτος και να περιορίσουν τη ζημιά που υφίστανται στο ελάχιστο δυνατό.

Σε όλες, όμως, τις παραπάνω περιπτώσεις απειλείται η οικονομική βιωσιμότητα  των εκμεταλλεύσεών τους με απώτερες συνέπειες τη μείωση του εκτρεφόμενου στη Χώρα μας ζωικού κεφαλαίου, τη μείωση της παραγόμενης ποσότητας γάλακτος (άρα και της ΦΕΤΑΣ) και ενδεχομένως τη διακοπή λειτουργίας και κάποιων τυροκομείων με ό,τι τα παραπάνω συνεπάγονται για τον ζωτικής σημασίας κλάδο της αιγοπροβατοτροφίας, και κατ’ επέκταση της Εθνικής μας οικονομίας. Άλλωστε, οι συνέπειες αυτές επιβεβαιώθηκαν στην περίπτωση του αγελαδινού γάλακτος, λόγω της πτώσης της τιμής του τα έτη 2016 και 2017, τόσο σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες όσο και στην Ελλάδα.

Συμπερασματικά, λοιπόν, η απορρόφηση της ΦΕΤΑΣ που επηρεάζει άμεσα την τιμή του αιγοπρόβειου γάλακτος στον κτηνοτρόφο-παραγωγό, παίζει καθοριστικό ρόλο στην οικονομική βιωσιμότητα του κλάδου της αιγοπροβατοτροφίας. Η ευχή που εκφράζεται είναι η κρίση αυτή να μην συνεχιστεί  και την επόμενη παραγωγική περίοδο (2018-2019), διότι οι απώλειες σε όλα τα επίπεδα (κτηνοτρόφοι, τυροκομεία, ζωοτροφές) θα είναι τεράστιες και ενδεχομένως μη αντιστρεπτές. Για να μην συνεχιστεί όμως πρέπει να απορροφηθούν άμεσα τα αποθέματα της ΦΕΤΑΣ.

Παρασκευάζεται στη χώρα μας από την εποχή του Ομήρου και έχει συνδεθεί άρρηκτα με τον πολιτισμό των Ελλήνων, στους οποίους αναμφισβήτητα ανήκουν και τα σχετικά πνευματικά δικαιώματα.

Μέχρι τα μέσα του περασμένου αιώνα κανένας δεν είχε αμφισβητήσει ποτέ την ελληνικότητά της, όταν ξαφνικά εμφανίστηκαν διάφορες χώρες, να διεκδικούν την ονομασία της για τα πάσης φύσεως τυριά άλμης τους προκειμένου να τα προωθήσουν ευκολότερα στη διεθνή αγορά, όπου ήδη η Φέτα είχε αποκτήσει εξαιρετική φήμη.

Το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, στο οποίο τελικά παραπέμφθηκε το θέμα, μετά από εξαντλητική ανάλυση του συνόλου των διαθέσιμων στοιχείων αποφάσισε ότι η ονομασία Φέτα δεν είναι κοινή αλλά Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης (Π.Ο.Π.), ενός Ελληνικού παραδοσιακού τυριού, με συγκεκριμένες προδιαγραφές και ποιοτικά χαρακτηριστικά, που συνοψίζονται στα παρακατω:

Μαλακό λευκό τυρί που παρασκευάζεται αποκλειστικά στις περιοχές της Μακεδονίας, Θράκης, Ηπείρου, Θεσσαλίας, Στερεάς Ελλάδας, Πελοποννήσου και τη Λέσβο.

Συνδυάζει πρωτότυπα ποιοτικά χαρακτηριστικά, που οφείλονται στη επίδραση φυσικών και ανθρωπίνων παραγόντων που δρουν στις περιοχές αυτές τα οποία είναι αδύνατον να αναπαραχθούν υπό άλλες συνθήκες.

Παρασκευάζεται αποκλειστικά από πρόβειο γάλα ή μείγματά του με γίδινο μέχρι 30%, που προέρχεται από φυλές προβάτων και αιγών που εκτρέφονται κατά τρόπο παραδοσιακό στις παραπάνω περιοχές και των οποίων η διατροφή βασίζεται στη χλωρίδα των περιοχών αυτών. Διατηρείται και ωριμάζει σε άλμη τουλάχιστον για 2 μήνες με χαρακτηριστική χημική σύσταση (μέγιστη υγρασία 56%, ελάχιστη λιποπεριεκτικότητα επί ξηρού 43%).